top of page
Search
  • Writer's pictureRobert Pittakos

Πόλη:Ένα σύμβολο της αστικής παρακμής

Πόλη,μια λέξη που δημιουργεί πολλούς συνειρμούς στα μεμονωμένα υποκείμενα και τους πλάθει πολλές εικόνες.

Η πόλη για τους περισσότερους ανθρώπους είναι το σύμβολο της ευκαιρίας και της καλύτερης ζωής.Μιας ζωής,η οποία θα τον βοηθήσει να ξεφύγει από την επαρχιακή μετριότητα και να ενταχθεί πλέον στην αστική κοσμοπολίτικη κουλτούρα,των ευκαιριών και της ωραίας σύγχρονης ζωής.Η πόλη άλλωστε είναι ένα μέρος επαγγελματικών και κοινωνικών ευκαιριών.Σωστα;

Για άλλους ανθρώπους,η πόλη είναι απλά ένα ένα μέρος που θέλουν να αποφύγουν. Για αυτούς τα πλεονεκτήματα της ζωής της υπαίθρου είναι μεγαλύτερα και επομένως η ταύτιση της καθημερινότητας του με τα αστικά μοτίβα θα ήταν μεγάλο πλήγμα.

Όμως,τι είναι άραγε η πόλη;

Τι συμβολίζει σήμερα το μεγάλο αστικό κέντρο και τι μπορεί να μας δώσει ως προς την φιλοσοφική σκέψη και την σύγχρονη κοινωνική θεωρία και παρατήρηση;

Για έναν παραδοσιοκράτη λοιπόν η απάντηση είναι απλή. Για έναν παραδοσιοκράτη η πόλη είναι ένα σύμβολο αστικής παρακμής.Με τον όρο "αστική" προφανώς αναφερόμαστε στο ιδεολογικό κομμάτι της έκφρασης που δεν είναι άλλο από αυτό του κοσμοπολίτικου φιλελευθερισμού και της τεχνολογικής-βιομηχανικής ανάπτυξης. Αντιθέτως,για έναν κοσμοπολίτη-μοντερνιστή η πόλη είναι ένα όνειρο μέσα στο οποίο πραγματώνονται όλες οι βιολογικές,πνευματικές και ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ του ανάγκες.

Αυτή η έννοια της αντίθεσης μεταξύ υπαίθρου και πόλης ήταν πολύ έντονη στην σκέψη πολλών μεγάλων αντιδραστικών και εθνικιστών στοχαστών.Δυο κλασικά παραδείγματα ήταν ο Όσβαλντ Σπένγκλερ και ο Μάρτιν Χάιντεγκερ.Στον Όσβάλντ Σπένγκλερ παρατηρείται πολύ έντονα το στοιχείο του διπόλου μεταξύ παραγωγής(δημιουργικού κεφαλαίου) και παρασιτικής παραγωγής. Αυτός ο διαχωρισμός στα πλαίσια ανάπτυξης μιας πολιτικής οικονομίας συναντάται και στον Γκρότφριντ Φέντερ("Το μανιφέστο για την κατάργηση της δουλείας του τόκου και των χρημάτων ").Όμως ο Σπένγκλερ μετατρέπει αυτήν την διαμάχη σε μια περαιτέρω διπολική σύγκρουση,αυτή μεταξύ πόλης και υπαίθρου.Για τον Γερμανό φιλόσοφο το αγροτικό σπίτι είναι ένας συμβολισμός των ριζών και της ιδιοκτησίας μέσα από μια "ιερή" σκοπιά,όπου σε φεουδαρχικό καθεστώς αυτό θα συμβόλιζε παράλληλα την δύναμη του αίματος της παράδοσης.Αντιθέτως,η πόλη είναι ένας τόπος του πνεύματος(Geist-χρήση με αρνητική χροιά),της διάνοιας και της μπουρζουαζίας,όπου κινείται σε συνεχή αφηρημένα πεδία ζωής.Για τον Σπένγκλερ η έννοια της νεωτερικής πόλης έρχεται για να αντικαταστήσει την ιερή αιώνια αξία της γης ,μέσω της εμφύτευσης της σκέψης του χρήματος,το οποίο όμως είναι αποκομμένο από τα αγαθά.όπως παραθέτει και ο ίδιος,"η πόλη δεν σημαίνει μονάχα geist ,αλλά και χρήμα." Έτσι μέσω την κυριαρχία της πόλης κυριαρχεί το χρήμα,το οποίο απειλεί την εγκαθίδρυση μιας δικτατορίας του άμορφου,πάνω στον δομημένο κόσμο της αριστοκρατίας.Για τον Σπένγκλερ η πραγματική αριστοκρατία είναι μια αγροτική "αντιδιανοουμενίστικη" αριστοκρατία η οποία πρέπει να ξεσηκωθεί και με τις δυνάμεις της παράδοσης,του αίματος και της πολιτικής να συντρίψει το αστικό "Geist" του χρήματος. Αυτού του είδους η αριστοκρατία και όχι η αστική τάξη των "μπουρζουάδων" είναι η αρχετυπική πολιτική τάξη,διότι μόνο αυτή μπορεί να καταλάβει τον βασικό χαρακτήρα του πολέμου και της πάλης στην πολιτική(βλ. την άποψη του Καρλ Σμιτ για την ανικανότητα του φιλελευθερισμού να κατανοήσει την ουσία της πολιτικής,Η Έννοια του Πολιτικού). Έτσι λοιπόν η πολιτική και όχι η οικονομία είναι το εργαλείο δύναμης για την επικράτηση της παράδοσης και του αίματος έναντι του χρήματος και του αστικού τρόπου ζωής. Όλα αυτά κατανοώντας το Geist της σύγχρονης πόλεως της μπουρζουαζίας που μολύνει την παράδοση του λαού!

Το 1933 ο Μάρτιν Χάιντεγκερ δημοσιεύει ένα κείμενο με τίτλο "Δημιουργικό τοπίο:Γιατί μένουμε στην επαρχία;". Είναι ουσιαστικά ένα κείμενο που περιγράφει την σχέση του με την επαρχία ,την στοχαστική του διαύγεια σε αυτή καθώς και για μια βίωση της επαρχίας και της υπαίθρου που δίνει έμφαση στο γενέθλιον έδαφος. Χαρακτηριστικά ο Γερμανός φιλόσοφος γράφει για την κοιλάδα στο Νότο του Μέλανος Δρυμού:

"Αυτός είναι ο κόσμος της δουλειάς μου-ιδωμένος με το παρατηρητικό μάτι του περαστικού επισκέπτη και του παραθεριστή.Για να κυριολεκτώ,εγώ ο ίδιος δεν παρατηρώ ποτέ το τοπίο.Βιώνω τη μεταβολή του ανά πάσα ώρα,μέρα και νύχτα,μέσα στην μεγάλη εναλλαγή των εποχών.Το βάρος των βουνών και η τραχύτητα του αρχέγονου βράχου τους,η αργή και προσεκτική ανάπτυξη των ελάτων ,το φωτεινό,απλό μεγαλείο των ανθισμένων λιβαδιών ,ο φλοίσβος του ορεινού χειμάρρου κατά τη μακρά νύχτα του φθινωπόρου,η αυστηρή απλότητα των βαθιά χιονισμένων εκτάσεων,όλα τούτα εισορμούν και συνωθούνται και δονούνται από την καθημερινή ύπαρξη εκεί πάνω. Και αυτό πάλι όχι σε εσκεμμένες στιγμές μιας απολαυστικής απορρόφησης ή τεχνητής ενσυναίσθησης ,αλλά μόνο όταν η δική μου ύπαρξη είναι στο έργο της,στην δουλειά της.Μονο η δουλειά ανοίγει τον χώρο για τούτη την πραγματικότητα του βουνού.Η πορεία της δουλειάς παραμένει ενσωματωμένη σε ο,τι συμβαίνει στο τοπίο."

Στο παραπάνω απόσπασμα ο Μάρτιν Χάιντεγκερ φαίνεται να κάνει μια σύνθεση της λατρευτικής του στάσης για την ύπαιθρο με την φιλοσοφική του οπτική για το Είναι. Δείχνει το ρόλο της μη θεματικής ενασχόλησης με το Είναι της υπαίθρου. Όπως λέει και ο ίδιος λίγο πιο κάτω: ...η φιλοσοφική δουλειά δεν εκτυλίσσεται ως μια περιθωριακή απασχόληση ενός κεντρικού. Ανήκει ακριβώς στο κέντρο της δουλειάς των χωρικών."

Εδώ φαίνεται ότι ο Χάιντεγκερ βρίσκει μια σύνδεση μεταξύ της δουλειάς των χωρικών και των ατόμων που ζουν στην επαρχία με την φιλοσοφική δουλειά,που αυτός θεωρεί φιλοσοφική και θέτει ως τέτοια. Δηλαδή με το σημαντικό ερώτημα για το Ον και το Είναι. Φαίνεται ότι η ζωή στην επαρχία(όπως δείχνει το κείμενο για τον Χάιντεγκερ) αποκτά αυτό το θεμελιώδες πλεονέκτημα σε σχέση με την ζωή της πόλης. Άλλα γιατί άραγε; Ίσως έχει να κάνει με την αρχέγονη σκέψη που αναφέρει συνεχώς στο έργο του ο Γερμανός φιλόσοφος.Η επαρχία μας φέρνει άραγε σε στενότερη επαφή με το αρχέγονο;

Ένα ακόμα απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό: "Ως επί το πλείστον, ο κάτοικος της πόλης παρακινείται από αυτό που αποκαλούμε μία διαμονή στην εξοχή. Όλοι όμως η δική μου δουλειά στηρίζεται και οδηγείται από τον κόσμο αυτών των βουνών και των χωρικών τους. Ενίοτε, τελευταία, η δουλειά μου εκεί πάνω, για ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, διακόπτεται για συνεντεύξεις,ταξίδια για διαλέξεις, συζητήσεις και την διδασκαλία μου εδώ κάτω (Freiburg).Αλλά μόλις επιστρέφω εδώ πάνω από τις πρώτες κιόλας ώρες της υπαρκτικής μου παρουσίας στην καλύβα με κατακλύζει όλος ο κόσμος ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ και μάλιστα με την ίδια μορφή που τις άφησα.Απλώς μεταφέρομαι στον δικό μου ρυθμό δουλειάς και κατά βάθος δεν είναι διόλου κύριος του συγκαλυμμένου της νόμου.Οι κάτοικοι της πόλης παραξενεύονται συχνά για τη μακρά και μονότονη απομόνωση μου στα βουνά ανάμεσα στους χωρικούς. Ωστόσο δεν πρόκειται για απομόνωση,αλλά αναμφισβήτητα για μοναξιά.Στις μεγάλεις πόλεις βέβαια μπορεί ο άνθρωπος να είναι εύκολα τόσο μόνος όσο πουθενά αλλού. Ποτέ όμως εκεί δεν μπορεί να είναι μοναχικός. Διότι η μοναξιά έχει συμφυή δύναμη να μη μας απομονώσει,αλλά να ρίχνει το σύμπαν της υπάρξεως έξω στην πλατιά εγγύτητα της ουσίας όλων των πραγμάτων."

Υπάρχει άραγε σύνδεση μεταξύ της λατρείας της υπαίθρου στον Χάιντεγκερ με την βαθύτερη ουσία της οντολογίας τους.Η απάντηση είναι προφανώς και ναι.Ας ξεκινήσουμε τονίζοντας την βασική πεποίθηση του Χάιντεγκερ για την τεχνική. Για τον Χάιντεγκερ η ανάκτηση του αληθινού Είναι θα επέλθει μόνο με το σταμάτημα της τεχνολογικής εξέλιξης.Παίζει κεντρικότατο ρόλο στην σκέψη του και στην αναλυτική του Είναι,το ζήτημα της τεχνολογίας και της τεχνικής.Αυτή η πολεμική του Γερμανού εναντίον της τεχνολογίας και γενικότερα της τεχνικής γίνεται σαφής στα 4 δοκίμια του 1)Εισαγωγή στην μεταφυσική(1935),2)Δοκίμια πάνω στην τέχνη 3)Ο χρόνος της κοσμοεικόνας (1938) και 4)Η υπέρβαση της μεταφυσικής. Εκεί παρατηρείται και η απέχθεια του για την τεχνολογία. Έτσι ο Χάιντεγκερ θεωρώντας ότι η τεχνική ωθεί το Είναι ακόμα περαιτέρω στην λήθη,βρίσκει στην επαρχία το τοπίο όπου το Είναι μπορεί να έρθει ξανά στο "ξέφωτο" και να προσεγγιστεί από το Dasein μέσα από της βιομεριμνώδεις και ανθρωπομεριμνωδεις σχέσεις του με τα πράγματα και τους Άλλους!

Αυτό άλλωστε είδε και ο Χάιντεγκερ στην συντηρητική επανάσταση,αλλά και στο κίνημα του εθνικοσοσιαλισμού,μια προσπάθεια έτσι ώστε ο άνθρωπος να επιστρέψει στο αρχέγονο ερώτημα περί του Είναι.Αυτό τον ενδιέφερε και μόνο έτσι πίστευε ότι αυτό μπορούσε να επιτευχθεί. Δυστυχώς για τον Χάιντεγκερ,αυτό δεν συνέβει ποτέ,διότι αυτά τα κινήματα κινήθηκαν και αυτά στις βασικές προκείμενες της νεωτερικότητας,που είναι ο ορθολογισμός και η τεχνολογική πρόοδος!

234 views0 comments
bottom of page