Σε αυτή την καινούρια διανοητική προσπάθεια από μέρους μας,θα κάνω ποδαρικό στην αρθρογραφία της σελίδας ασχολούμενος με ένα θέμα φιλοσοφικό και πολιτικό ταυτόχρονα. Στις πολιτικές και φιλοσοφικές μας συζητήσεις,στην ανάγνωση φιλοσοφικών και πολιτικών κειμένων καθώς και σε δημόσιες συζητήσεις ,όπου όλως τυχαίως η αριστερή διαστροφή της πραγματικότητας λαμβάνει χώρα συνεχώς,έχουμε παρατηρήσει το όνομα του Χέγκελ να φιγουράρει παντού δίπλα στην μαρξιστική ερμηνεία του κόσμου,δίνοντας έτσι επιπλέον κύρος στις διανοητικές παραγωγές και στις μηχανές ανοησιών των αριστερών διανοουμένων.Συγκεκριμένα των νέο-αριστερών στοχαστών.
Βέβαια οι νέο-αριστεροί στοχαστές εκμεταλλεύτηκαν έμμεσα και την ηθική καντιανή προσέγγιση και το "Βασίλειο των Σκοπών" του Καντ. Ο Γκιόργκι Λούκατς και η Σχολή της Φρανκφούρτης χρησιμοποίησαν στις ρίζες της μαρξιστικής ηθικής,την καντιανή κατηγορική προσταγή της ανθρωπότητας ως σκοπό παρά ως μέσο.
Αλλά ας μείνουμε στον Χέγκελ και στην δική του επιρροή στην φιλοσοφική αριστερά.
Για τον Χέγκελ σίγουρα έχετε ακούσει.Πρόκειται ίσως για τον πιο πολυδιαβασμένο φιλόσοφο μαζί με τον Καντ στην εποχή της νεωτερικότητας. Όπως ο Καντ έφερε μια "κοπερνίκεια επανάσταση" με την γνωσιοθεωρητική του φιλοσοφία και την κριτική του θεώρηση,έτσι μπορεί να θεωρηθεί και ότι ο Χέγκελ είναι ο Γαλιλαίος της φιλοσοφίας της ιστορίας.Αν και ήδη ο αντιδιαφωτιστής Τζιαμπατίστα Βίκο είχε ασχοληθεί με ζητήματα φιλοσοφικής ιστοριογραφίας,δεν είχε την δύναμη επιρροής του Χέγκελ.
3 βασικές ιδέες στην εγελιανή φιλοσοφία είναι η Απόλυτη Ιδέα(ή Απόλυτο πνεύμα),ο ιστορικισμός και η διαλεκτική θεώρηση!
Με την έννοια του ιστορικισμού δεν θα ασχοληθούμε αρκετά στο παρόν άρθρο. Αρκεί να αναφέρουμε ότι σκληρή κριτική άσκησε ο Καρλ Πόππερ πάνω σε αυτή την ιδέα θεωρώντας ότι δεν μπορεί να αποτελέσει θεμέλιο για την οικοδόμηση σοβαρών επιστημονικών γνώσεων καθώς δεν μπορούμε από την μελέτη της ιστορίας να βγάλουμε καθολικούς νόμους(μια πολύ μικρή αναφορά).
Μεγάλη φιλοσοφική αξία έχει η διαλεκτική στο έργο του Χέγκελ.Ο Μαρξ δανειζόμενος την "ιδεαλιστική" εγελιανή διαλεκτική και επηρεαζόμενος από τον υλισμό του Φόιερμπαχ, θα δημιουργήσει την υλιστική διαλεκτική και όπως αναφέρει στην "Γερμανική Ιδεολογία",τον ιστορικό υλισμό.Ουσιαστικά, η υλιστική σύλληψη της ιστορίας διαμορφώνει τον άνθρωπο και τις κοινωνικές δομές.
Η έννοια του υλισμού σε αυτή την μαρξιστική θεώρηση δεν λαμβάνει την έννοια του υλισμού στην φιλοσοφία του νου ή στην μεταφυσική,απλά σημαίνει τη σχέση των ανθρώπων με τις δομές παραγωγής.Οι υλικές συνθήκες μεταβάλλονται και έτσι μεταβάλλεται η ανθρώπινη οντολογία και οι κοινωνικοί θεσμοί και δομές.
Όπως ο όρος "υλιστικός" στην μαρξιστική θεώρηση της ιστορίας δεν λαμβάνει το κύριο φιλοσοφικό του περιεχόμενο(φιλοσοφία του νου,μεταφυσική) έτσι και στην ιδεαλιστική διαλεκτική του Χέγκελ, η "έννοια" της Ιδέας,δεν έχει καμία σχέση με το απόκοσμο και το μη φυσικό.Η Ιδέα κατά τον Χέγκελ δεν έχει καμία σχέση με την πλατωνική έννοια της ιδέας,με την έννοια της μορφής.Ο Χέγκελ χρησιμοποιεί την λέξη "Begriff" όπου θα λέγαμε ότι σημαίνει έννοια,για να περιγράψει την αντί-υλική οπτική της πλατωνικής ιδέας-μορφής.Για τον Χέγκελ η Ιδέα είναι απόλυτα υπαρκτή και έχει στέρεες βάσεις υλικής πραγματικότητας.Για τον Χέγκελ:
Πνεύμα = Ιδέα = Έννοια +Συγκεκριμένο
Έτσι μέσω της διαρκούς κίνησης της ιστορίας και της σύγκρουσης των αντιθέτων ερμηνειών θα προκύπτουν καινούριες συνθέσεις και θα προχωράμε στο τέλος της ιστορίας.Δηλαδή στην απόλυτη αλήθεια και στο τέλος της διαμάχης και της δημιουργίας νέων ερμηνειών και ιδεολογιών.Η αυτεπίγνωση του Εγώ θα είναι πλέον γεγονός.Και αυτή η ερμηνεία φαντάζει ελκυστική στον Μαρξ. Αν η ιστορία βρίσκεται σε συνεχή κίνηση και αν βασίζεται στις υλικές σχέσεις παραγωγής τότε νομοτελειακά η κοινωνία θα δραπετεύσει από τις καταπιεστικές δουλοκτητικές,φεουδαλικές και καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στην "Απόλυτη αλήθεια" των σχέσεων παραγωγής.Την κομμουνιστική κοινωνία.
Βέβαια η εγελιανή διαλεκτική είναι πολύ πιο περίπλοκη και πιο πνευματώδης από την διαλεκτική προσέγγιση του Μαρξ.Τουλάχιστον αυτή την χροιά δίνει ο Χέγκελ μέσα και από το δυσνόητο έργο του "Η Φαινομενολογία Του Πνεύματος". Ελευθερία και αυτοσυνείδηση είναι το ίδιο για τον Χέγκελ και φαίνεται ίδια θέση να διακατέχει και η έννοια της αλήθειας,καθώς όπως αναφέρει στην "Φαινομενολογία" του, η συνείδηση ακολουθεί μια πορεία από την αναλήθεια στην κατ'επίφαση αλήθεια. Στην πραγματική αλήθεια που θα δώσει ένα τέλος στον τεμαχισμό της ανθρώπινης ουσίας από αοριστίες και ιδεολογικές πλάνες.
Στο επόμενο μέρος θα δούμε πώς ο μεγαλύτερος εκλαϊκευτής του Χέγκελ τον 20ο αιώνα,ο Αλεξάντρ Κοζέβ επηρέασε στην βάση τους,τους διανοούμενους της νέας αριστεράς.Μάλιστα δυο ιδέες που ξεστόμισε ο Κοζέβ στις περιβόητες διαλέξεις του για τον Χέγκελ,η ταυτότητα ελευθερίας-αυτοσυνειδησίας και η διαλεκτική υποκειμένου-αντικειμένου,σφήνωσαν ριζικά στο μυαλό των νέο-αριστερών στοχαστών που τον παρακολουθούσαν(Σαρτρ,Μποβουάρ,Μπατάιγ,Λακάν κ.α). Μήπως όμως ο Χέγκελ ανήκει ο ίδιος στην φιλοσοφική δεξιά;
Μήπως ο Χέγκελ έχει κομμάτια στην φιλοσοφία του που η φιλοσοφική συντηρητική δεξιά δεν έχει εκμεταλλευτεί;
Ποια η γνώμη του για το κράτος;
Για τον πατριωτισμό;
Μήπως η διαλεκτική υποκειμένου -αντικειμένου θεμελίωσε έμμεσα βασικές αρχές της ριζοσπαστικής δεξιάς;