Η "επανάσταση" στον σύγχρονο κόσμο εμπεριέχει μέσα της βαθιά το στοιχείο της αισθητικής και της καλολογίας. Είμαστε άραγε προετοιμασμένοι για αυτό όμως;Μπορούμε άραγε να κατανοήσουμε την σημασία της αισθητικής για τον πολιτισμό και τις κοινωνίες των ανθρώπων;
Η αισθητική σαν κλάδος της φιλοσοφίας είναι θα λέγαμε λίγο στο πάτο στην βαθμίδα του ενδιαφέροντος, σε σχέση με πεδία όπως η γνωσιολογία,η μεταφυσική και η φιλοσοφία της ιστορίας. Το αφήγημα της πλήρους υποκειμενικότητας πάνω στα αισθητικά θέματα θα έλεγα ότι ουσιαστικά είναι ο νούμερο 1 λόγος, για τον οποίο η ενασχόληση με την εύρεση νοήματος και του προσδιορισμού του ωραίου μέσω της σκέψης ,φαίνεται ανούσια και σπατάλη χρόνου.Το αφήγημα έχει κατ' εμέ μια πολύ συγκεκριμένη πορεία.Η απλότητα και η έλλειψη βάθους,που διακατέχει τον σύγχρονο αστικοφιλελεύθερο τρόπο ζωής,τοποθετεί τον σύγχρονο άνθρωπο σε μια κατάσταση πλήρους παραμέλησης των ζητημάτων που χρειάζονται περίπλοκη και βαθιά σκέψη.Άλλωστε το παν είναι να περνάμε όλοι καλά και να μην θίξουμε τα συναισθήματα των ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων,έτσι δεν είναι; Υπό αυτό το πρίσμα ήταν σχεδόν βέβαιο,ότι η αισθητική,το καλαίσθητο και το όμορφο θα περιορίζονταν σε μία χοντροκομμένη και βολική ερμηνεία της φύσεως αυτού του ερωτήματος..."το ωραίο είναι υποκειμενικό". Τα αισθητικά θέματα δεν ταιριάζουν με την σύγχρονη εργαλειακή και ωφελιμιστική κουλτούρα της κυρίαρχης ιδεολογίας και του τυπικού κοινωνικού μοτίβου άλλωστε.
Παρ'όλα αυτά εμείς ως αντιδραστικοί, εθνικιστές,συντηρητικοί και παραδοσιοκράτες οφείλουμε να δούμε βαθιά τα ζητήματα αυτά έξω από το πλαίσιο του πολιτικού πραγματισμού και της εργαλειακής λογικής ωφέλειας-ζημιάς.
Αισθητικές θεωρίες
Πάνω στην φιλοσοφική καλολογία έχουν αναπτυχθεί πολλές ενδιαφέρουσες σκέψεις.Είναι βέβαιο ότι δεν μπορούμε να τις καλύψουμε όλες σε αυτό το άρθρο,παρά μόνο ένα μικρό μέρος,που όμως μπορεί να μας κάνει να προβληματιστούμε γύρω από αισθητικά ζητήματα.
Ο αισθητικός ρεαλισμός, ο ιδεαλισμός και η κριτική τους σύνθεση αποτελούν 3 διαφορετικές οπτικές γύρω από την σχέση έκφρασης της φύσης και του εμπειρικού κόσμου μέσω της τέχνης. Υπό το πρίσμα του αισθητικού ρεαλισμού επιζητούσε την τυπική αποτύπωση της φύσης,των προσώπων και γενικά των νοητών όντων πάνω στην τέχνη. Καλλιτέχνης είναι αυτός που μπορεί να αποτυπώσει με μεγάλη λεπτομέρεια αυτό που ως υποκείμενο ο ίδιος αντιλαμβάνεται αντικειμενικά.Ο Ράσκιν,ο Σπένσερ και ο Ι.Τάιν είναι τρεις στοχαστές που θεωρούν την αποτύπωση της αντικειμενικής πραγματικότητας της φύσης μέσω της τέχνης ως το βασικό στοιχείο της τέχνης.
Αυτή η ρεαλιστική θεώρηση μπορούμε να πούμε ότι επισκιάστηκε με μεγάλη ένταση από τον αισθητικό ιδεαλισμό,που ουσιαστικά σαν ρεύμα ήρθε να συνταιριάσει πιο άμεσα με την ουσία της ίδιας της τέχνης.Η τέχνη δεν είναι απλώς μια "στεγνή" αποτύπωση της πραγματικότητας,αλλά μια διαδικασία που το υποκείμενο-καλλιτέχνης αποτυπώνει τον εσωτερικό του κόσμο και τις ιδέες του μέσω της τέχνης.Το μη νοητό πρέπει να έχει εξέχουσα θέση στην τέχνη.Και η αλήθεια είναι αυτή εν μέρει αποτέλεσαν την βασική πεποίθηση για το ποιος πρέπει να είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει ο καλλιτέχνης. Αρχικά ο Πλωτίνος υποστήριξε τον αισθητικό ιδεαλισμό ,ενώ μετέπειτα το κίνημα του γερμανικού ιδεαλισμού και ο Γκαίτε αποτέλεσαν δύο από τους βασικότερους διανοητικούς πυλώνες υποστήριξης της ιδεαλιστικής αισθητικής.Ας δούμε όμως, δύο τομείς της τέχνης που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την υπεράσπιση της ιδεαλιστικής οπτικής την μουσική και την αρχιτεκτονική.Όταν αποτυπώνουμε ένα μουσικό κομμάτι ή ένα αρχιτεκτονικό δημιούργημα,ΣΠΑΝΙΟΤΑΤΑ αποτυπώνουμε κάτι που υπάρχει στην φύση εκ των προτέρων.Οι περίτεχνοι μουσικοί ήχοι δεν υπάρχουν πουθενά στην φύση,ενώ παράλληλα τα αξιοθαύμαστα μεσαιωνικά κτήρια,δεν έχουν καμία σχέση με τις δομές που συναντάμε στο φυσικό περιβάλλον.Αυτά τα έργα είναι καθαρά αποτέλεσμα της υποκειμενικής οπτικής του καλλιτέχνη,δίχως ίχνος ρεαλιστικής φυσικής πραγματικότητας. Με μια ματιά φαίνεται ότι η ιδεαλιστική οπτική δίνει μεγαλύτερο πνευματικό εύρος στον καλλιτέχνη για να αποτυπώσει το έργο του.Όμως είναι δυνατόν ο ιδεαλισμός αυτός να είναι άνευ ορίων;Γιατί να μην είναι άλλωστε;Αν η φαντασία του καλλιτέχνη και η έκφραση του "Εγώ" του μέσω της τέχνης αποτελούν την ουσία της και η φαντασία δεν γνωρίζει όρια,τότε γιατί όχι;
Μέσω ουσιαστικά της σύγκρουσης αυτών των δύο θεωριών,έχουμε κάτι που συχνά παρατηρείται στην ιστορία των ιδεών,την κριτική σύνθεση των δύο(θέση-αντίθεση). Η κριτική αισθητική σύνθεση τονίζει κάτι που είναι κομβικό στην αισθητική σκέψη, ώστε να μην υποπέσουμε σε αισθητικά σφάλματα πλήρους και αδυσώπητου καλολογικού ιδεαλισμού,όπως τα σύγχρονα ρεύματα του ντανταϊσμού,του κυβισμού,του φουτουρισμού και του εξπρεσιονισμού. Η φύση και οι σταθερές της έχουνε άμεση επίδραση στην οποιαδήποτε ιδεαλιστική οπτική που μπορεί να έχει το υποκείμενο. Ένα μουσικό έργο αναγκαστικά είναι δέσμιο της οπτικοακουστικής μας φύσεως,ενώ παράλληλα ένα αρχιτεκτονικό έργο δεν μπορεί να υπερβεί τους νόμους της μηχανικής.Ο ιδεαλισμός μπορεί να μπει μέσα σε συγκεκριμένα όρια πραγματοποίησης. Αυτό είναι ένα ζήτημα πραγματοποίησης και όχι δεοντολογίας θα λέγαμε. Υπό την πλατωνική σκέψη(την άκρως ενάντια στην τέχνη σκέψη) μια πλήρως ιδεαλιστική οπτική αποτύπωση από ένα ανθρώπινο υποκείμενο, θα οδηγήσει σε μια περαιτέρω διαστρέβλωση των μορφών και παράλληλα σε ένα γνωσιολογικό και μεταφυσικό αδιέξοδο.Ασχέτως της πραγματοποίησης ή μη του ιδεαλιστικού τεχνικού οράματος,αυτό αποτελεί μια δεοντολογική κριτική οπτική στον αισθητικό ιδεαλισμό.
Η κριτική σύνθεση της φιλοσοφικής αισθητικής θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια οπτική,στην οποία μπορούμε να βασιστούμε και να δημιουργήσουμε ως όντα ελεύθερα,αλλά παράλληλα ευσεβή ως προς την ρεαλιστική φύση.
Αισθητικός ξεπεσμός και "εργαλειοποίηση"
Παράλληλα,θεωρώ ότι ο σύγχρονος πολιτισμός διακατέχεται από μια απίστευτη κακή αισθητική ανταπόκριση.Θεωρώ ότι ο ξεπεσμός της έννοιας του κάλλους,έστω όπως μπορούμε να το αντιληφθούμε ως υποκείμενα,προκύπτει από την ωφελιμιστική,εργαλειοποιητική και οικονομιστική οπτική του αστικού πολιτισμού. Ας πάρουμε δύο παραμέτρους που είναι αρκετά γνωστοί στην αισθητική φιλοσοφία. Την πρακτική και την αισθητική.Θα ήταν ωφέλιμο για την περαιτέρω κατανόηση του επιχειρηματία,να προσθέσουμε και μια τρίτη παράμετρο,την οικονομική.
Το ζήτημα έχει ρίζες από την αρχαία κλασσική φιλοσοφία.Ο Σωκράτης στον Φαίδρο μιλάει για την υπέρτατη σύνθεση μεταξύ κάλλους και χρησιμότητας,θεωρώντας ότι μπορεί κάλλιστα αυτός ο συνδυασμός να πραγματοποιηθεί. Η συγκεκριμένη σωκρατική οπτική ανατράπηκε ουσιαστικά από τον Αριστοτέλη που έκανε ξεκάθαρα τον διαχωρισμό: ήδυ,συμφέρον και καλόν. Η μοντέρνα θεώρηση αυτού του αριστοτελικού σκεπτικού,παρουσιάζεται από τον Σπένσερ,ο οποίος αναπτύσσει την ιδέα περί αισθητικού ωφελιμισμού.Ο Σπένσερ θεωρεί ότι ωραίο,αποτελεί ένα πράγμα που δεν διακατέχεται από καμία ωφέλιμη χρησιμότητα.Ο πρακτικός δεσμός μας με τα πράγματα μας οδηγεί μακριά από την αισθητική σύλληψη.Όταν δούμε σε ένα πράγμα την χρηστική του οπτική,τότε απομακρυνόμαστε από να αντιληφθούμε το αισθητικό του δυναμικό. Προσωπικά,συμφωνώ απόλυτα με αυτή την άποψη.Η παρατήρηση του σύγχρονου πολιτισμού μας φανερώνει αυτή την αλήθεια.Κυρίως στην αρχιτεκτονική μπορούμε να διακρίνουμε αυτήν την αντίστροφη σχέση μεταξύ πρακτικής-οικονομικής πλευράς και αισθητικής.
Η εργαλειοποίηση αυτή οδηγεί την όλη προβληματική των θεμάτων,σε θέματα μέσων,απομακρύνοντας την αισθητικότητα από τους σκοπούς.Ο Άγγλος συντηρητικός αισθητικός φιλόσοφος, Ρότζερ Σκρούτον παρατηρεί αυτή την αντίθετη σχέση μεταξύ της τεχνικής καλαίσθητης λεπτομέρειας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και της αισθητικής προχειρότητας και "τεχνικής απλότητας" των σύγχρονων αρχιτεκτονικών δημιουργημάτων.
Βασικός λόγος για αυτό το φαινόμενο κατά τον Σκρούτον είναι η ταύτιση των αναγκών του ανθρώπων με ένα είδος "ζωικής εκτόνωσης".Αυτή η τάση στην αρχιτεκτονική δείχνει σαν να υπολογίζει τον άνθρωπο σαν ένα απλό ζώο,που δεν έχει άλλες ανάγκες πέρα από αυτές που εξυπηρετούν μια τυπική κοινή ανάγκη.Δεν υπάρχει χώρος για αισθητική και κάλλος.Αυτές οι έννοιες είναι πνευματικές και ουσιαστικά αποτελούν "μη ανάγκες". Ένα κτήριο οφείλει να είναι λειτουργικό ώστε να ικανοποιεί την "ροή της ωφελιμιστικής δράσης" και επομένως δεν έχει χώρο για τεχνικές λεπτομέρειες,οι οποίες αποτελούν την ουσία της αισθητικότητας πολλές φορές στην τέχνη. Η επίτευξη της μέγιστης απόδοσης σε μια κοινωνία που "τρέχει" με τρελούς ρυθμούς δεν δίνει πλέον χώρο στην αισθητική και θα δείτε ότι θα έρθει η στιγμή που δεν θα δίνει χώρο ούτε στο θρησκευτικό συναίσθημα,στην παράδοση και σε οποιαδήποτε μη ορθολογική έννοια που είναι έξω από την εξίσωση της ωφελιμιστικής νοοτροπίας. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε μέσω της αισθητικής θεωρίας είναι ότι η οικονομική,πρακτική και αισθητική αξία,ακόμα και όταν "συνυπάρχουν" σε ένα Ον,απλά συναντιούνται,αλλά σε καμία περίπτωση δεν συμπίπτουν.
Η λύση στο αισθητικό πρόβλημα
Το θέμα είναι ότι πλέον τα ζητήματα αισθητικής αποτελούν ψευδοπροβλήματα. Ίσα ίσα υπό την εργαλειακή ωφελιμιστική οπτική το μόνο πρόβλημα είναι η ύπαρξη της αισθητικής.Το κόστος για μια νέα στάση ζωής που θα δίνει έμφαση στο ωραίο κάνει αυτή την νέα στάση ζωής, μη λειτουργική, τρομερά κοστοβόρα και ανούσια. Είμαστε απλοί αριθμοί παγιδευμένοι σε ζωές γεμάτες εργασία με μη πνευματικά διαλείμματα.Είμαστε πιόνια του ίδιου μας του κακάσχημου αισθητικού δημιουργήματος.Θέλουμε απλά και λειτουργικά μέσα για την επίτευξη κέρδους,μεγαλύτερου κέρδους,ακόμα μεγαλύτερου κέρδους και πάει λέγοντας.
Οι ρυθμοί της ζωής δεν αφήνουν περιθώριο για μια διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων. Αλλά ίσως η μοναδική λύση στο αισθητικό πρόβλημα του σύγχρονου αντιαισθητικού πολιτισμού είναι αυτή η διαφορετική θεώρηση.Μια θεώρηση έξω από την εργαλειακή και "χρηματιστηριακή" λογική θέασης του κόσμου και των πραγμάτων.
