Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ δεν μας είναι συμπαθής μόνο για τις ριζοσπαστικές πολιτικές του απόψεις,αλλά και για το γεγονός ότι ίσως αποτελεί το μεγαλύτερο κεφάλαιο στην σύγχρονη φιλοσοφία.Ήταν αυτός που μέσα από την φιλοσοφία του ήρθε να ανατρέψει όλη την παραδοσιακή μελέτη του όντος και την μεταφυσική σκέψη.Η μεταφυσική μετά τον Σωκράτη είχε μια συγκεκριμένη πορεία που ουσιαστικά ποτέ δεν ξέφυγε από αυτή.Κατά τον Πλάτωνα το Είναι των όντων υπάρχει στις αμετάβλητες και σταθερές "ιδέες-μορφές",ενώ κατά την αριστοτέλεια προσέγγιση αυτό το Είναι βρίσκεται στην ενέργεια,δηλαδή σε μια πραγματικότητα που πραγματώνεται σε ουσία.Αυτές οι βασικές αντιλήψεις του Πλάτωνα θεμελιώνουν την μεταφυσική έως και τον Φρειδερίκο Νίτσε,ενώ η αριστοτελική πλευρά γίνεται η βάση για την προώθηση της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Το οντολογικό ερώτημα περί "Είναι"
Για τον Μάρτιν Χάιντεγκερ και οι δυο αυτές όψεις της πλατωνικής μεταφυσικής παράδοσης και της επιστημονικής και τεχνολογικής αριστοτέλειας οπτικής,έχουν "σκλαβώσει" την σκέψη σε μονοπάτια μακριά από το Είναι των όντων.Αυτά τα συστήματα σκέψης οδήγησαν το Είναι σε μια λήθη,διότι τοποθέτησαν το κεντρικό υπαρξιακό ερώτημα στον θρόνο του δεδομένου!
Ο Χάιντεγκερ μέσα από την τοποθέτηση αυτή της κυριαρχίας,αυτών των δυο δομών σκέψης περνάει την σκέψη του για τον σύγχρονο υπερκαταναλωτικό άνθρωπο.Αυτές οι τοποθετήσεις της σκέψης μας για αιώνες οδήγησαν τον άνθρωπο μακριά από την σύλληψη του Είναι και παράλληλα τον έστρεψαν προς μία βάρβαρη τεχνολογικοκεντρική αποξένωση.
Η επανάσταση που έφερε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ στην φιλοσοφική σκέψη ήταν τεράστια.Προς το τι είναι η φιλοσοφία,θέτει το ερώτημα μακρυά από τις πλατωνικές,καρτεσιανές και "λοκιανές" πλάνες περί ενός συγκεκριμένου καταχωρισμένου ορισμού και στρέψει την σκέψη προς μια φιλοσοφία του "ομολογείν". Παράλληλα,η σύλληψη των όντων δεν πρέπει να γίνεται βασιζόμενη σε έναν τυπικό καρτεσιανό δυισμό μεταξύ υποκειμένου-αντικειμένου,ένα υποκείμενο ξέχωρο από το αντικείμενο που το παρατηρεί θεωρητικά(έχει δηλαδή μαζί του μια θεματική-επιστημονική σχέση).Το Είναι του ανθρώπου,το Εδωνά-Είναι (Dasein) δεν είναι ξεκομμένο από τα υπόλοιπα αντικείμενα και από τους Άλλους,είναι μέσα στον κόσμο!Μέσα σε έναν κόσμο που δεν αποτελεί ον,αλλά αποτελεί ένα δίκτυο που δίνει την δυνατότητα στο Είναι των όντων να μας παρουσιαστεί.
Ερχόμαστε αντιμέτωποι με το Είναι των όντων-εργαλείων-οργάνων μέσα στην ίδια μας την καθημερινότητα αλληλεπιδρώντας μαζί τους και συναντώντας τα ως πρόχειρα μέσω της μη θεματικής μας σύλληψης μαζί τους,όταν δεν παρευρίσκονται απλά δίπλα μας ενδοκοσμικά. Η χαιντεγκεριανή οντολογία δεν μπορεί προφανώς να αναλυθεί σε μια ολότητα μέσα σε ένα άρθρο.Είναι περίκλοπη και αυτό οφείλεται ίσως και στην γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Γερμανός φιλόσοφος.Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ είδε στην γερμανική γλώσσα την ευκαιρία για να φιλοσοφήσει μέσα από την ίδια την ετυμολογία των λέξεων.Θα μπορούσε κανείς να κατηγορήσει για κατάχρηση των δυνατοτήτων της γλώσσας και για προτασιακά "παιχνίδια",κάτι που δεν ξέφυγε από την κριτική των νεοθετικιστών και νεο-εμπειριστών φιλοσόφων της αναλυτικής παράδοσης. Παρ'όλα αυτά η γνώμη μου είναι ότι ο Χάιντεγκερ ήθελε να δημιουργήσει μια παραλλαγή της γλώσσας ώστε να δείξει το πόσο νέο είναι αυτό το εγχείρημα της νέας του οντολογίας,που δεν υποκύπτει σε οντικές ερμηνείες όπως η αριστοτελική και καντιανή οντολογία της ουσίας και της υπόστασης.ήθελε να δείξει αυτή την ριζοσπαστικοποίηση της οντολογίας του με μια περίεργη γλώσσα.Το να δημιουργήσει μια νέα γλώσσα,αυτή ίσως να βασιζόταν σε έναν περίπλοκο αναγωγισμό. Επομένως προτίμησε αυτή την περίπλοκη φιλοσοφία της ίδια της ετυμολογίας!
Έννοιες όπως η αγωνία (angst) και η μέριμνα(sorge) είναι βασικές για την οντολογία του "Είναι και Χρόνος".Η αγωνία για την ύπαρξη τροφοδοτεί την μέριμνα του Dasein για τον βίο του μέσα από τα άλλα όντα και μέσα από τους Άλλους.Το Εδωνά-Είναι(Dasein) είναι μες-στον-κόσμο-Είναι και Συνείναι,δηλαδή ένα Είναι μαζί με Άλλους,με άλλα Dasein.Αλλά αυτή η αγωνία έχει κάποια σχέση με την έννοια του χρόνου.Αν ναι;Άλλαξε κάτι ο Χάιντεγκερ στο πως αντιλαμβανόμαστε την έννοια του χρόνου;
Χρόνος και χρονικότητα του Είναι
Ο τίτλος του βασικού έργου του Μάρτιν Χάιντεγκερ "Είναι και Χρόνος" προφανώς δεν είναι τυχαία και στο δεύτερο μέρος αυτού του έργου ο φιλόσοφος καταπιάνεται με το να διασαφηνίσει την πλήρη αλληλεπίδραση αυτών των δύο εννοιών.Για τον Γερμανό η θεμελιώδης οντολογία οφείλει να δει το Είναι ως αναπόσπαστο από την χρονικότητα. Το να μιλάμε εκτός του χρόνου δεν θα μας οδηγήσει πουθενά.Μια ανάλυση έξωθεν του χρόνου είναι άνευ νοήματος και η ίδια η ύπαρξη χάνει και αυτή το νόημα της.Μέσω της μέριμνας(sorge),όπου το Είναι θέτει σε αναγκαιότητα την ίδια του την θέση μέσα στον κόσμο,οφείλει να λαμβάνει υπόψη της τον χρόνο."Η χρονικότητα συγκροτεί το πρωταρχικό νόημα του Είναι του Dasein",όπως αναφέρει ο ίδιος.
Μέσα από αυτήν την βασική προϋπόθεση του χρόνου και της χρονικότητας στέκεται πάλι ενάντια στις πλατωνικές και καρτεσιανές σκέψεις.Ο Πλάτωνας και ο Ντεκάρτ βασίζουν τις έννοιες της φιλοσοφίας τους στον γεωμετρικό χώρο και στην αιωνιότητα,την συνεχή ροή του χρόνου.Η έννοια της χρονικότητας του Χάιντεγκερ φαίνεται να είναι επηρεασμένη από την θεολογική σκέψη και κυρίως από αυτήν του Αυγουστίνου. Για τον Χάιντεγκερ λοιπόν η Ενσάρκωση πραγματοποιείται μέσα στον χρόνο.Εδώ ουσιαστικά βλέπουμε μια τεράστια ρήξη μεταξύ των εννοιών του χρόνου μεταξύ του Πλάτωνα και του Ντεκάρτ έναντι αυτής του Χάιντεγκερ. Για το Dasein η πληρότητα και η ολότητα του μπορούν να εκπληρωθούν μόνο αν φτάσει στο τέλος του,δηλαδή όταν έρθει αντιμέτωπο με το "όχι-πλέον-εδωνά-Είναι".
To Dasein έχει τις οντολογικές δυνατότητες προσέγγισης και σύλληψης του Είναι,ακριβώς επειδή το Είναι,είναι κάτι το πεπερασμένο.Το Είναι είναι ένα Είναι-προς-θάνατο και ερχόμαστε στην πρώτη αντικειμενικής μας θεώρηση του Είναι όταν επέλθει ο θάνατος του Dasein.O χρόνος στην χαιντεγκεριανή οντολογία είναι απόλυτα σημαντικός και αλληλεξαρτώμενος με το Είναι.Ορίζει αντικειμενικά και μας φέρνει πρόσωπο με πρόσωπο μαζί του του ,ενώ παράλληλα θρέφει την αγωνία της ύπαρξης του Dasein.
Η ιστορία,η μοίρα και το πεπρωμένο
Το Είναι και Χρόνος ήταν ένα μεγάλο έργο αν και έμεινε ανολοκλήρωτο.Το τελευταίο μέρος που σχεδίαζε να παρουσιάσει ο Γερμανός οντολόγος είναι αποσπασματικό.Ο Χάιντεγκερ έχοντας συμπεράνει ότι το Dasein είναι αναπόσπαστα κολλημένο με την έννοια του χρόνου,πλέον αναπτύσσει την σκέψη του για τον ρόλο της ιστορίας σε αυτή την χρονικότητα. Τί είναι ιστορία λοιπόν και πως αυτή έρχεται σε συσχέτιση με την ύπαρξη του ατόμου;
Ιστορία,μοίρα και πεπρωμένο
Η ιστορία είναι μια δομή που αποτελείται από τις τρεις "εκ-στάσεις" της χρονικότητας. Αυτές οι τρεις εκ-στάσεις είναι η κληρονομιά(Erbe),η μοίρα(Schicksal) και το πεπρωμένο(Geschick). Η μοίρα έχει αποσταλεί στο Εδωνά-Είναι και αποτελεί μια "αποστολή" για αυτό.Το μέλλον μπορεί να έλθει προς τον εαυτό μόνο αν αυτός ο εαυτός έχει υπάρξει ένα "υπάρξαν". Επομένως,το μέλλον έχει νόημα μόνο εάν αποτελεί μια κληρονομιά και στο επίπεδο που το Εδωνά-Είναι είναι ο κληρονόμος του.Στον συγκεκριμένο κλήρο το Εδωνά-Είναι συναντά τις δυνατότητες του και την δυναμική του,το μελλοντικό-Είναι του και το Είναι-προς.Μέσα από αυτές τις σκέψεις ο Χάιντεγκερ όπως μας αναφέρει ο George Steiner στο βιβλίο του "ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ",οδηγείται σε μια σύλληψη του πεπρωμένου σε ένα εθνικό και φυλετικό επίπεδο.
Η μοίρα είναι ατομική,ενώ το πεπρωμένο είναι συλλογικό. Το Dasein είναι εντός της κοινότητας.Δεν είναι μια απομονωμένη μονάδα.Η οντολογική του σύνθεση ενέχει μια συνεύρεση με τους Άλλους.Το ιστορικό dasein δεν είναι σε θέση να κατακτήσει την αυθεντικότητα του εκτός κοινωνία.Είναι σε κοινωνία με Άλλους!Έτσι από αυτή την οπτική το dasein αποκτά μια κληρονομία(Erbe) μέσα στην αυθεντικότητα,η οποία όμως δεν είναι απλά ατομική,αλλά είναι μια κληρονομιά ενός συνόλου,ενός λαού με την οποία συν-υπάρχει. Οφείλει κάνεις να εισέλθει εντός της αυθεντικής ιστορικής κληρονομιάς του για να το αποδεχτεί πλήρως το dasein.Το Εδωνά-Είναι τελειώνει την "μοίρα" του μέσω της εκπλήρωσης της αποστολής του(συλλογικής).Πρέπει να οριοθετήσει την ατομικότητα του και να "επιλέξει ανάμεσα σε πεπερασμένες επιλογές",αλλά αυτές οι επιλογές έχουν άμεσο αντίκτυπο στο κοινωνικό σύνολο και τους Άλλους.Επηρεάζουν το πεπρωμένο της κοινότητας στην οποία ενεργεί το Εδωνά-Είναι.Έτσι το πεπρωμένο είναι η μοίρα,που αποκτά αυθεντικότητα μέσω της φυλής και του έθνους,διότι η ιστορία δεν αποτελεί μια απλή τυχαία σειρά γεγονότων,αλλά είναι "μια πέραν της θέλησης ακολουθία εμπειριών"τις οποίες οι άνθρωποι είχαν.
Έτσι εκεί που μπορούμε να καταλήξουμε για την ιστορική οπτική αυτής της οντολογικής ανατροπής είναι ότι η ιστορία η αποφασιστικότητα που πραγματοποιείται στην κληρονομιά του Εδωνά-Είναι.Είναι μια ισχυρή εναρμόνιση της ατομικής μοίρας με το συλλογικό πεπρωμένο.
"Μόνο η αυθεντική χρονικότητα, η οποία είναι ταυτόχρονα πεπερασμένη, καθιστά δυνατό κάτι σαν τη μοίρα, δηλαδή, την αυθεντική ιστορικότητα"
Comments