Οι τέσσερις παράκαιροι στοχασμοί είναι εξαιρετικά φιλοπόλεμοι.Αποδεικνύουν ότι δεν ήμουν ονειροπαρμένος και ότι μου αρέσει να σύρω έξω το σπαθί μου, και ίσως ο καρπός του χεριού μου να έχει επιδεξιότητα. Η πρώτη επίθεση (1873) έγινε εναντίον του γερμανικού πολιτισμού, για τον οποίον έτρεχα άτεγκτη περιφρόνηση από τότε. Ένας πολιτισμός χωρίς σημασία ουσία και στόχο. Απλά μία κοινή γνώμη.Δεν υπάρχει πιο κακό που στην παρεξήγηση από το να πιστεύει κάποιος ότι μεγάλες επιτυχίες των Γερμανών δικαιώνουν τον πολιτισμό τους, δηλαδή ότι έχουν κάποια υπεροχή σε σχέση με τον γαλλικό πολιτισμό.Ο δεύτερος "παράταιρος στοχασμός" (1874) φέρνει στο φως κάτι επικίνδυνο, κάτι που σίγουρα τρώω και δηλητηριάζει την ζωή: τον τρόπο με τον οποίον εξασκούμε την επιστημονική δραστηριότητα. Μία ζωή που νοσεί εξαιτίας ενός απάνθρωπου μηχανισμού με τον απρόσωπο εργάτη και την λανθασμένη οικονομία του "καταμερισμού της εργασίας". Ο στόχος που είναι ο πολιτισμός χάνεται. Το μέσον, η σύγχρονη επιστήμη,εκβαρβαρίζει. Σε αυτό το κείμενο για πρώτη φορά, αναγνωρίστηκε το ιστορικό νόημα-για το οποίο υπερηφανεύεται ο αιώνας μας-ως μία νόσος, ως ένα τυπικό σύμπτωμα κατάρρευσης. Στον τρίτο και στο τέταρτο "παράκαιρο στοχασμό", η ιδεατές εικόνες δύο ιδιαιτέρως παράκαιρων τύπων,οι εικόνες του Σοπενχάουερ και του Βάγκνερ ή -με μια λέξη- του Νίτσε,που μέσα από την πιο σκληρή αυτοπειθαρχία και τον εγωισμό έβλεπαν αφ'υψηλού κάθε πράγμα γύρω τους, είτε αυτό ονομαζόταν "Αυτοκρατορία",είτε "Πολιτισμός" ,είτε "Χριστιανισμός" είτε "Βίσμαρκ" είτε "Επιτυχία", τοποθετήθηκαν σαν δείκτες προς μία υψηλότερη έννοια πολιτισμού και για την αποκατάσταση της έννοιας του πολιτισμού.
Η πρώτη από τις τέσσερις απόπειρες σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία. Τεράστιος ήταν ο θόρυβος που εξαιτίας της προκλήθηκε. Κατάφερα να αγγίξω ένα νικηφόρο έθνος στο σημείο που πονούσε. Η νίκη του δηλαδή, δεν ήταν ένα πολιτισμικό συμβάν, αλλά μάλλον κάτι εξολοκλήρου διαφορετικό. Η απάντηση έφτασε από κάθε πλευρά,και όχι μόνον από τους παλιούς φίλους του Δαυίδ Στράους,που τον είχα γελοιοποιήσει ως την αντιπροσωπευτική μορφή του στενόμυαλου ικανοποιημένου εκπαιδευτικού, με δυο λόγια ως τον συγγραφέα ενός Ευαγγελίου "της αρχαίας και Νέας πίστης" του ζυθοπωλείου. Η φράση " Φιλισταίος του πνεύματος" παρέμεινε έκτοτε στο λεξιλόγιο. Οι παλιοί φίλοι του Στράους, λοιπόν, από την Βιρτεμβέργη και την Σβαμπία, οι οποίοι δέχτηκαν από μένα ένα βαθύ πλήγμα όταν γελοιοποίησα το ιερό τέρας τους, απάντησαν με τόση μικροπρέπεια και χωριατιά, που δεν θα μπορούσα να ευχηθώ τίποτα περισσότερο. Οι απαντήσεις που ήρθαν από την Πρωσία, ήταν ευφυέστερες. Είχαν μέσα του "βασιλικό" αίμα.Ένα φύλλο της Λειψίας,οι φημισμένοι"Γκρεντσμπότεν",δημοσίευσε το πιο αναξιοπρεπές σχόλιο. Με κόπο συγκράτησα τους ορκισμένους φίλους μου από την Βασιλεία, για να μην το αποδοκιμάσουν δημοσίως. Με την πλευρά μου ήταν μόνο μερικά ισόβια μέλη των φοιτητικών ενώσεων, που είχαν ανεξερεύνητα και ανάμεικτα κίνητρα, ανάμεσά στους οποίους ήταν ο Έβαλντ από το Γκάιττινγκεν, που άφησε το υπονοούμενο ότι η επίθεση μου εναντίον του Στράους είχε θανάσιμα αποτελέσματα.Ομοίως και ο γέρο-εγελιανός Μπρούνο Μπάουερ,που από τότε έγινε ένας από τους προσεκτικότερους αναγνώστες μου. Στα τελευταία του χρόνια, του άρεσε να παραπέμπει σε έργα μου. Έτσι έκανε -για παράδειγμα-με τον κύριο Τράιτσκε,τον Πρώτο ιστοριογράφο, όταν του υπέδειξε από ποιον έπρεπε να ζητήσει πληροφόρηση για την χαμένη η έννοια του όρου "πολιτισμός". Ωστόσο, τα πιο καλοπροσεγμένα και μακροσκελή σχόλια,σχετικά με το κείμενο και τον συντάκτη του, τα έγραψε ένας παλιός μαθητής του φιλοσόφου Φον Μπάαντερ, κάποιος καθηγητής Χόφμαν από το Βούρτσμπουργκ,ο οποίος διέκρινε- μέσα στο κείμενό του- ένα μεγάλο για μένα εμπόδιο, μία μορφή κρίσης και υψίστης απόφασης σχετικά με το πρόβλημα της αθεΐας, αναγνωρίζοντας με ως τον πιο ενστικτώδη και αποφασισμένο εκπρόσωπό της. Η αθεΐα ήταν εκεινη που με ώθησε προς τον Σοπενχάουερ.Εκείνο,όμως,που ακούστηκε περισσότερο και που πίκρανε περισσότερο ήταν γενναιόψυχη συνηγορία του το σου ήρεμου- συνήθως- Καρλ Χίλεμπραντ,αυτού του τελευταίου Γερμανού ανθρωπιστή που γνώριζε πώς να κρατά τη γραφίδα.Το άρθρο του ,στην "Αουγκσπουργκερ Τσάιτουνγκ",διαβάστηκε,ενώ σήμερα μπορούμε να το διαβάσουμε προσεκτικότερα στα Άπαντα του. Εδώ,το κείμενό μου θεωρήθηκε σαν έναν γεγονός,μια καμπή,μια πρώτη αυτό ανάλυση,το πιο καλό σημείο για την πραγματική επαναγέννηση της γερμανικής σοβαρότητας,του γερμανικού πάθους στα πολιτισμικά ζητήματα.Ο Χίλεμπραντ,που εκτιμούσε ιδιαίτερα την μορφή του κειμένου,την ωριμότητα και την καλαισθησία του ύφους και τον ευδιάκριτο χωρισμό του ατόμου από την υπόθεση,το χαρακτήριζε ως το καλύτερο γερμανόγλωσσο εριστικό δοκίμιο,ιδιαίτερα στην τόσο επικίνδυνη και μη ενδεδειγμένη για Γερμανούς τέχνη του εριστικού δυσφημιστικού δημοσιεύματος.Συμφωνώντας σε όλα δίχως όρους.Ξεπερνώντας ακόμη κι εμένα τον ίδιο σε όσα τόλμησα να εκφράσω για την κατάπτωση της γλώσσας στην Γερμανία(σήμερα,όσοι παριστάνουν τους καθαρευουσιάνους δεν είναι σε θέση να κατασκευάσουν ούτε μια φράση), περιφρονώντας εξίσου τους "πρώτους συγγραφείς" αυτού του έθνους,τέλειωνε εκφράζοντας τον θαυμασμό του για το θάρρος μου:"τούτο το έξοχο θάρρος ,που τοποθετεί στο εδώλιο του κατηγορουμένου τα αγαπημένα παιδιά ενός λαού".Οι συνέπειες αυτού του δοκιμίου μου ήταν πολύτιμες για την ζωή μου. Μέχρι σήμερα κανείς δεν διαπληκτίστηκε μαζί μου.Σωπαίνουν. Στην Γερμανία με αντιμετωπίζουν με πονηριά.Εδώ και χρόνια χρησιμοποιώ ένα είδος ελευθερίας λόγου ,το οποίο κανείς δεν θα αποτολμούσε σήμερα,και μάλιστα μέσα στην "αυτοκρατορία".Ο παράδεισος μου βρίσκεται κάτω από την σκιά του ξίφους μου. Κατά βάση έκανα χρήση μιας αρχής του Σταντάλ,ο οποίος συμβουλεύει να μπαίνουμε στον κόσμο δίνοντας μια μονομαχία.Οπότε και εγώ επέλεξα τον αντίπαλο μου!Τον πρώτο ελευθερόφρονα Γερμανό!Πράγματι,παρουσιάστηκε ένας παντελώς καινούργιο είδος ελευθεροφρόνων,που για μένα είναι το πιο ξένο και άσχετο πράγμα ως προς αυτούς τους Αμερικάνους και Ευρωπαίους "ελευθερόφρονα".Είμαι σε τόσο βαθιά διάσταση με αυτούς τους αδιόρθωτος ελαφρόμυαλους και γελωτοποιούς των "σύγχρονων ιδεών",όσο δεν είμαι με κανέναν αντίπαλο μου.Οι ίδιοι,πάλι,επιθυμούν να "διορθώσουν" το ανθρώπινο γένος σύμφωνα με το δικό τους πρότυπο, και θα κήρυτταν έναν ανηλεή πόλεμο εναντίον αυτού που είμαι εγώ, αυτού που επιθυμώ, με την προϋπόθεση ότι θα το κατανοούσαν όλοι αυτοί εξακολουθούν να πιστεύουν σε "ιδανικά". Εγώ είμαι ο πρώτος "ανήθικιστής".
Δεν θα μπορούσα να ισχυριζόμουν ότι οι "Παράκαιροι στοχασμοί" που σκιαγραφούν τον Βάγκνερ και τον Σοπενχάουερ,συμβάλλουν ιδιαίτερα στην κατανόηση(ακόμη και μόνον στην ψυχολογική) των δικών τους περιπτώσεων,εκτός ίσως ορισμένων αναξιόλογων περιστατικών.Σαν παράδειγμα,μπορώ να αναφέρω με μεγάλη ενστικτώδη βεβαιότητα ότι το χάρισμα της ηθοποιίας είναι το πρωταρχικό χαρακτηριστικό της φύσης του Βάγκνερ. Αυτό το χάρισμα ως προς τα μέσα και τους στόχους, έχει μόνον τις συνέπειες. Βασικά με εκείνο το δοκίμιο ήθελα να κάνω οτιδήποτε άλλο, εκτός από ψυχολογία. Ήθελα, για πρώτη φορά, να διατυπώσω ένα άνευ προηγουμένου παιδευτικό πρόβλημα, μία νέα έννοια της αυτοπειθαρχίας και της αυτοάμυνας με στόχο την σκληρότητα, να δείξω μία οδό προς το μεγαλείο μιας ιστορικής, παγκόσμιας αποστολής που αναζητούσε την πρώτη έκφραση της. Μιλώντας κάπως συνολικά άρπαξε από τα μαλλιά δύο δημοσιότητες-αλλά και παντελώς απροσδιόριστους τύπους-έτσι όπως αρπάζουμε την ευκαιρία από το μαλλί,ώστε να διατυπώσω κάτι, κρατώντας στο χέρι ορισμένα μέσα γλωσσικής έκφρασης, ορισμένα σημάδια και σήματα επιπλέον. Αυτό υπογραμμίζεται-και μάλιστα με μεγάλη οξυδέρκεια- στον τρίτο "Παράκαιρο στοχασμό", στην σελίδα εννενηντατρία. Κατά τον ίδιο τρόπο ο Πλάτων χρησιμοποίησε τον Σωκράτη, σαν να ήταν η Σημειωτική του.Τώρα, που από κάποια απόσταση παρατηρώ τα γεγονότα, τα οποία έγιναν η αφορμή για τούτα τα κείμενα, δεν μπορώ να αρνηθώ ότι κατά βάθος μιλούν μόνο για εμένα.Το δοκίμιο " Ο Βάγκνερ στο Μπαϊρόιτ είναι ένα όραμα του δικού μου μέλλοντος. Στο κείμενο "Ο Σοπενχάουερ ως παιδαγωγός" κατέγραψα την εσωτερική ιστορία μου, στην εξέλιξή μου, και κυρίως την πάνδημη ευχή μου. Αυτό που είμαι τώρα, εκεί όπου είμαι- με ένα ύφος απ' όπου,πια,δεν μιλώ με λόγους,αλλά με κεραυνούς- αχ,πόσο μακριά από αυτά ήμουν τότε! Ωστόσο,είδα τον τόπο- δεν ξεγέλασαν τον εαυτό μου,ούτε για μια στιγμή,για την οδό,την θάλασσα,τον κίνδυνο- και την επιτυχία! Η μεγάλη ησυχία, η υπόσχεση, εκείνη ευτυχισμένη ματιά προς ένα μέλλον, το οποίο δεν θα παρέμενε μία απλή απαγγελία! Κάθε μία λέξη εδώ είναι ένα βαθύ εσωτερικό βίωμα από το οποίο δεν λείπουν οι πόνοι. Μέσα εκεί βρίσκονται λέξεις που στάζουν αίμα,αλλά πάνω απ' όλα αυτά πνέει ένας αέρας μεγάλης ελευθερίας,κι έτσι δεν είναι εμπόδιο η ίδια η πληγή. Εγώ θεωρώ τον φιλόσοφο ως μία τρομερή εκρηκτική ύλη και από αυτόν όλα κινδυνεύουν, αφού ξεχωρίζω από χιλιόμετρα μακριά, την έννοια "φιλόσοφος" από μία έννοια που συμπεριλαμβάνει έναν Κant, για να μη μιλήσω για τους ακαδημαϊκούς παπαγάλους και άλλους καθηγητές φιλοσοφίας. Πάνω σε όλα αυτά το κείμενο μου παρέχει ένα πολύτιμο μάθημα, ακόμη και αν ομολογήσω ότι εγώ δεν μιλάω "Ο Σοπενχάουερ ως παιδαγωγός" αλλά "Ο Νίτσε ως παιδαγωγός".Εφόσον τότε εργαζόμουν ως ακαδημαϊκός διδάσκαλος, και μάλιστα σε μία εργασία που κατείχα καλά, δεν είναι δίχως σημασία το ότι σε τούτο το κείμενο μου παρουσιάζεται έξαφνα ένα στυφό τμήμα της ψυχολογίας του λόγιου, εκδηλώνοντας την αίσθηση της απόστασης, την βαθιά βεβαιότητα για το τι σημαίνει για μένα ηθική υποχρέωση και τι σημαίνει απλό μέσο, επεισόδιο και πάρεργο.ήταν η ευφυΐα εκείνοι που με οδήγησε σε πολλούς τόπους, ώστε να είμαι πολλά πράγματα ταυτόχρονα για να καταφέρω-ωστόσο-να γίνω ένα, για να φτάσω,τελικά, σε ένα πράγμα. Χρειάστηκε, όμως, για ένα χρονικό διάστημα να είμαι και ακαδημαϊκός δάσκαλος.
Φρίντριχ Νίτσε,Ίδε ο άνθρωπος,κεφ. Οι παράκαιροι στοχασμοί
